عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدیدماهيت وپيشينه معاونت درجرم
دراين فصل ماهيت معاونت و سابقه تقنینیمعاونت در جرم درحقوق كيفري ايران و لبنان مورد بحث و بررسي قرار ميگيرد.
مبحث اول: ماهيت معاونت درجرم
فردي كه به فكر ارتكاب جرم مي افتد، ممكن است آن اندازه از جسار ت برخوردار باشد كه بتواند به تنهايي و بدون واسطه ديگري، جرم مورد نظر را درخارج محقق سازد و يا اينكه به هر دليلي خودش درصحنه جرم حاضر شود، ولي چون خواهان وقوع آن جرم بوده از پس پرده بر كار مباشر جرم نظارت، هم فكري و همكاري مي كند و در پي اين همكاري جرم مورد نظر نيز واقع مي شود و چنين فردي را كه به صورت فرعي و تبعي مجرم را ياريميرساند ولي در عمليات سازنده يا عنصر مادي جرم دخالت مستقيم ندارد، معاون و چنين عملي را معاونت در جرم مي گويند.
گفتار اول: تعريف معاونت در جرم
يكي از اشكال ارتكاب جرم معاونت درجرم به صورت همكاري و مشاركت با ساير بزهكاران است. چنانچه همكاري و مشاركت بدون تفاهم و تباني قبلي در ارتكاب جرم باشد، با فقدان نص قانوني خاص، هريك از مشاركت كنندگان به ميزان مسئوليت كيفري ناشي از رفتار مجرمانهي خود راساً و شخصاً قابل تعقيب و محاكمه ميباشد. به طور مثال درجرايمي چون سرقت دزدي و غارت اموال ويا ضرب و جرحي كه در نتيجه ي خشم اتفاقي و تصادفي دسته و جمعيتي بدون برنامه و نقشه قبلي وصرفاً بر اثر تحريك و تاثير ناشي ازتقليد گروهي رخ دهد. چنانچه ارتكاب اعمال مجرمانه مزبور توسط افراد معيني از دسته و جمعيت ثابت شده باشد. هريك از آن افراد مسئول رفتار مجرمانهي خود بوده و مستوجب كيفر جرم يا جرايمي است كه شخصاً مرتكب شده است. 1
«اين همان مفهوم موسع از معاونت است كه شامل هرگونه مداخله و مشاركت در ارتكاب جرم و از آن جمله شامل اصطلاح خاص و حقوقي«معاونت در جرم» ميباشد معاونت در اين مفهوم اطلاق داشته و شامل تمام افرادي است كه به نحوي از انحاء اعم از مباشرت، شركت و معاونت سهمي در تحقيق جرم دارند، ميگردد».21
ولي گاهي پديده جزايي مسبوق به تباني قبلي و نتيجه فعاليت گروهي است كه براي ارتكاب جرم تشكيل يافته است. از اين قبيل است اجتماع و تباني براي ارتكاب جرايم موضوع ماده 610 ق.م.ا كه طبق آن «هرگاه دو نفر يا بيشتر اجتماع و تباني نمايند كه جرايمي برضد امنيت. داخلي يا خارجي كشورمرتكب شوند يا وسايل ارتكاب آن را فراهم نمايند، درصورتي كه عنوان محارب بر آن صادق نباشد به دو تا پنج سال حبس محكوم خواهند شد»(م. 61 ق.م.ا) همينطور ماده 512 ق.م.ا «در مورد اغواء و تحريك به جنگ و كشتار با يكديگر به قصد بر هم زدن امنيت درچنين مواردي مشاركت در پديده جزايي بعد از تباني يا تفاهم است. ولي در اينجا جرايم خاص و كيفرهاي معيني مطرح است.3 2
وليدر بعضي موارد مشاركت جزايي شامل تباني و تفاهم آني بين دو يا چند شخص براي ارتكاب يك جرم معيني است.اين همان مفهوم مضيق معاونت است كه نوع خاص و معيني از همكاري در ارتكاب جرم است و شامل كساني است كه رفتار شان تنها جنبهي كمك به مباشر يا شركاي جرم در تدارك يا ارتكاب مادي جرم داشته است. بطوري كه مجرم راساً هيچ گونه مداخله اي در عمليات اجرايي سازنده ي جرم نداشته و نقش او فرعي و تبعي بوده و تنها در اطراف جرم محدود و منحصر به اموري چون تهيه مقدّمات جرم يا تشويق و ترغيب مرتكب مي باشد».4 1
برای تبیین بیشتر مفهوم معاونت در جرم در ابتدا آن را از نظر لغوی تعریف نموده و سپس به تعریف حقوقی معاونت در جرم خواهیم پرداخت.
بند اول: تعريف لغوي
واژه معاونت (بهضم ميم و فتح واو و نون) واژه بر گرفته از زبان عربي است كه ريشه آن «عون» مي باشد.اين واژه اصولاً به شكل تاء مربوطه نوشته ميشود(معاونه)وئ مصدرثلاثيمزيد ازبابمفاعله ميباشد.
لغت نامههايمختلفيكه به زبان عربي تدوين شدهاندمعانيمختلفي رابراي اين واژه ذكر كردهاند.
«المعاونه؛ الموازره، المساعده» يعنيكسيكه كمك و ياري كند. در برخي فرهنگ آمده است: «عون تعويناً و عاون معاونه و عواناه علي الشيء، ساعده» و تعاون و اعتون القوم؛ اعان بعضاً بعضا»
و نيز برخي فرهنگها تمامي كلمات «معاونت، اعانه، تعوين و عون» را به يك معاني دانستهاند: «عونه علي الشيء تعويناً و عاونه معاونه و عواناً و اعانه؛ ساعده» يعني، او را كمك كرد.1 3
معاونه به معناي كمك و ياري رساندن و معاون به معناي كمك و ياري دهنده مي باشد.2 4
در فرهنگهاي فارسي هم معاني متعددي از معاونت و معاون به چشم مي خورد كه عبارتند از:
معاون بهمعنايياريكننده،كمككننده ومعاونتبهمعنايياري،كمك وجمعآن معاونين ميباشد»3 5
معاون به معناي «ياريكننده، كمككننده و دستيار»4 6
در ترمينولوژي حقوقي معاونت را اين گونه تعريف نموده: معاونت تحريك عامل اصلي جرم (مباشر فعلجرم)ويا كمك درتهيه مقدّمات و لواحق جرم و معاون به معناي كمك کننده و ياور است.5 1
از ديگر واژههايي كه درباب معاونت در جرم به كار ميرود، واژه «تحريك» است. اين واژه عربي مصدر ثلاثي مزيد از باب تفعيل و از ريشه «حركه» ميباشد به معناي جنبانيدن، به حركت در آوردن، برانگيختن و وادار كردن آمده است.6 2
واژه «ترغيب» نيز از مصاديق معاونت در جرم مي باشد اين واژه عربي مصدر ثلاثي مزيد باب تفعيل از ريشه رغب بوده و به معناي راغب كردن به رغبت آوردن و خواهان كردن آمده است.73 1
واژه ديگركه از مصاديق معاونت در جرم محسوب ميگردد، واژه «تطميع» مي باشد. اين واژه عربي مصدر ثلاثي مزيد از باب تفعيل به معناي به طمع انداختن آزمند ساختن كسي را به طمع آوردن و به كاري وادار كردن ميباشد.
بند دوم: تعريف حقوقي
قانونگذاران هیچ یک از دو نظام کیفری ایران و لبنان، تعریف مشخص و کاملی از معاونت در جرم ارائه نکردند و لذا برای ارائه مفهوم دقیقتری از آن به بیان تعاریف صاحب نظران حقوقی هر دو کشور در خصوص معاونت در جرم می پردازیم:
الف) معاونت درجرم از نظرگاه حقوقدانان ايران
قانونگذار ايران هيچگاه معاونت در جرم را تعريف نكرده و همواره به ذكر مصاديق آن بسنده كرده است، لكن دريكي از آراء صادره از شعبه سوم ديوان عالي كشور مقصود از معاون چنين بيان شده است: «منظورازمعاونان جرم،اشخاصيهستندكهاقدامي دراصل عمل يا شروع آن نكرده باشند،…»84
«چون كمك كردن و ياري رساندن داراي مصاديق متعدد است غالباً معاونت تعريف نمي شود بلكه قانونگذار با احصاي موارد و نشان دادن مصاديق معاونت، آن را مشخصكردهاند»54حقوقدانان ايران تعاريفي از معاونت درجرم و معاون جرم بيان نموده اند،كه دراينجا به ذكرچند نمونه از اين تعاريف مي پردازيم:
دكتر محسني معاونت را چنين تعريف نموده: «معاونت در جرم آن است كه شخص بدون آنكه مستقيماً و راساً در عمليات اجرايي جرم شركت نموده باشد، براثر تحريك يا تطميع يا نيرنگ و فريب، ديگري را وادار به ا رتكاب جرم مينمايد و يا با علم و اطلاع وسيله ارتكاب جرم را براي مباشر اصلي تهيه و تسهيل مينمايد و يا آنكه طريق ارتكاب جرم را به مجرم اصلي ارائه مي دهد.» 1
دكترميرمحمد صادقي معاونت را چنين تعريف ميكند: «معاونت درجرم عبارت از اين است كه كسي بدون آنكه خودش درعمليات اجرايي تشكيل دهندهجرم شركت كند يا اينكه بتوان گفت كه جرم مستند به عمل اوست، به ارتكاب جرم كمك كند».2
دكترحميدي درتعريف معاونت در جرم نوشته است: «يكي از اشكال شركت و همكاري اين است كه همكاريا همكارآن مجرم به هيچ وجه راساً دخالتي درعمل يا عمليات تشكيل دهنده جرم ندارند بلكه صرفاً مصدراعمال مقدّماتي جرم مورد نظرقرار ميگيرند، دراين مورد همكاران مجرم اصلي را معاون جرم وفعل منتسب به ايشان را معاونت مي نامند»3
دكترگلدوزيان،درتعريف معاون جرم نوشته است كه: «تمام كساني كه رفتارشان تنها جنبه كمك به مباشر يا شركاي جرم در تدارك يا ارتكاب مادي جرم داشته است و به صورت غير مستقيم يا تبعاً در وقوع جرم مشاركت داشتهاند، معاون جرم به حساب مي آيند.» 4
«درجرم معاونت مرتكب بيآنكه شخصاً عمليات مادي جرم را انجام داده باشد، با تهيه وسايل يا تحريك وترغيب ديگري و سايراقدامات مصرح درقانون، مباشرجرم معيني راياري وكمك ميكند».5
مؤلفكتاب ترمينولوژي حقوق، معاونت درجرم را «ياري مباشر از سوي غير مباشر، تحريك او يا تهيه مقدّمات كارمجرم ويا دخالت در لواحق جرم و … ميداند. 6
درقانون مجازات لبنان به جاي معاونت از واژههاي محرّض و متدخّل استفاده ميشود. كلمه محرّضاسم فاعل ثلاثي مزيد«حرض» از باب تفعيل است به معناي«تحريك كرد،برانگيخت» ميباشد و محرّض به معناي «محرك،مشوق» ميباشد ومصدرآن «تحريض» به معناي«تحريك»، برانگيختن» است. كلمهمتدخّلاسم فاعلثلاثيمزيد«تدخل» از بابتفعل است به معنايدخالت كرد و مداخلهكرد ومتدخّل بهمعناي«مداخلهكننده،ميانجي» ميباشدومصدرآن«تدخل»بهمعناي«مداخلهدخالت-پادرمياني» است. 7
«كلمه محرّض بهمعناي فتنه برانگيز، برانگيزنده،كسي كه منكرات را تشويقكند.
كلمه متدخّل بهمعنايدخالت كننده-«تدخل في الامور» به معنايخود را درآنكار دخالت داد، درآن كارها مداخلهكرد»1
ب) معاونت در جرم از نظرگاه حقوقدانان لبنان
درحقوق لبناندرخصوص مشاركت ومداخله درارتكاب جرم اصطلاح«المساهمه الجرميه» بيان شده است كه اين مشاركت ومداخله را ازدوجهت تقسيمبندي ميكنند. ازيك جهت همكاري در ارتكاب جرم را به همكاري مادي ومعنوي واز جهت ديگر به همكاري اصلي وتبعي تقسيم مينمايند. دراين تقسيم بندي فاعل اصلي ومعاونين(متدخّلين)جرم را جزء همكاران مادي و تحريك كنندگان به ارتكاب جرم را كه «محرّض» ناميده ميشود،جزء همكاران معنوي ميدانند.21
اصطلاح ديگري كه جهت معاونت درارتكاب جرم درحقوق اين كشور بيان شده است. «المتدخّل فيالجريمه» ميباشدودرخصوص معاون جرم نيز«المتدخّل » بهكار ميرود[1].32 لازم به ذكر است كه درحقوق لبنان متدخّلين درجرم به دوگروه «المتدخّل الاصلي»و«المتدخّل الفرعي» يعني معاون اصلي و عادي قابل تقسيم هستند. 324 3واژه ديگري تحت عنوان تحريض درحقوق لبنان كاربرد دارد كه اين واژه به معناي تشويق و وادار كردن ديگري به ارتكاب جرم است. 54 ومترادف «تحريك» درحقوق ايران است.
درحقوق لبنان، تعريف مشخصي ازمعاونت درجرم درمتون قانوني ارائه نشده است بلكه تنها به مصاديق معاونت (متدخّل) آن هم به طور حصري اكتفاء نموده است. همانگونه كه بيان گرديد درحقوق لبنان معاونين جرم به دو گروه معاونين اصلي و معاونين عادي تقسيم ميشوند.654[2] ماده 220 قانون مجازات لبنان در تعريف معاون اصلي جرم مقرر ميدارد: «او كسي است كه اگرمساعدت و همكاري او نبود، جرم ارتكاب نمييافت و همانند فاعل اصلي مجازات ميگردد، گويي كه خودش فاعل اصلي جرم است…» درمورد معاون عادي هيچ تعريفي در قانون مجازات اين كشور به چشم نمي خورد. از خلال مفهوم ضمني ماده212 ق.م كه درتعريف فاعل اصلي جرم مقرر مي دارد: «فاعل اصلي جرم كسي است كه عناصر تشكيل دهنده جرم را خود به تنهايي انجام داده و مستقيماً دست به ارتكاب جرم ميزند» ميتوان اينگونه استنباط نمود كه معاون عادي جرم كسي است كه اقدام وي مكمل اقدام فاعل اصلي جرم بوده و در اجراي جرم به طور غير مستقيم همكاري نمايد».75 1
ملاحظه ميشود كه در حقوق اين كشور نيز تعريف دقيق و كامل از معاونت در جرم وجود ندارد. لذا به منظور ارائه تعريفي مشخص در اين خصوص به نظريات صاحب نظران حقوقي اين كشور مراجعه شده و با مطالعه و بررسي كتب حقوقي تعاريفي در اين مورد بدست آمده كه در ذيل به برخي از آن اشاره ميكنيم.
معاون جرم(متدخّل)كسي استكهارتكابجرم را تسهيل ميكند ياكمك به ارتكاب آن ميكند، بدون اينكه به صورت مادي در اجراي افعال مجرمانه مشاركت داشته باشد. پس معاون دور از عمل اجرايي است وتنها با طرق مختلفي كه درماده 219 ق.م. ل آمده، براي او فراهم و تهيه ميكند.1 2
معاونت درجرم عبارت است از اقداميكه با فعل مجرمانه ونتيجه آن، نوعي رابطه سببيت داشته باشد بدون اينكه متضمن انجام جرم يا اجراي نقش اصلي در جرم باشد.2 3
قانون مجازات لبنان معاون را به نسبت فاعل و شريك و محرّض تعريف نكرده است. قانون جديد فرانسه معاون را شخصي ميداند كه ارتكاب جنايت يا جنحه را با مساعدت و ياري نمودن، تسهيل ميكند و يا كمك به ارتكاب آن ميكند (ماده 7-127 قانون جديد فرانسه) و قانونگذار تنها به بيان حالت تدخل اكتفا نموده است. بدين ترتيب معاون (متدخّل ) از فاعل اصلي كه ركن مادي جرم از او سر مي زند كاملاً متفاوت است و نيز از شريك كه فعل تشكيل دهنده ركن مادي يا جزئي از آن را انجام مي دهد يا نقش اجرايي اصلي در جرم را ايفاء مي كند فرق دارد.31 همانگونه که سابقاً ذکر شد درحقوق لبنان برای عبارت معاونت در جرم گاه عنوان «همکاری تبعی» (المساهمه التبعیه) به کار برده میشود که در تعریف آن میگویند: «همکاری تبعی، اقدامی است که از طرف دیگری جهت همکاری در ارتکاب جرم صورت گرفته و مرتبط با فعل اصلی و نتیجه آن بوده و بدون اینکه معاون در تحقق عناصرتشکیل دهندهجرم دخالت داشته باشد ویا دراجرای جرم بطور مستقیم نقش داشته باشد.4[3]
معاونت قانوناً جرم مستقلی محسوب نمیشود. بلکه وصف خاصی است برای برخی از اشکال همکاری جنایی درافعال مجرمانه ارتکابی ومعاون جرم به صورت فیزیکی ومستقیم در ارتکاب جرم مشارکت نمیکند،بلکه بهطورغیرمستقیم وقوع جرم راتسهیل نموده و درارتکابآن همکاری مینماید.5[4]
بنابراین ممکن است تعریف متدخّل در جرم این باشد که کسی کمک به ارتکاب جرم میکند و عمل او از ارکان مادی جرم یا عملیات اجرایی و مؤثر درجرم نباشد.6 [5]
معاونت تنها درجنایات وجنحه محقق میشود. همانطور که بند 1 ماده 219 قانون مجازات تصریح نموده است. پس معاونت در امور خلاف مجازاتی ندارد، مگر زمانی که به آن تصریح شده باشد. مانند ماده 758 قانون مجازات که بیان میکند: ایجاد کننده سروصدا در هنگام شب، و نیز کسانی که دراین امرخلاف همکاری و دخالت میکنند مجازات می شوند.1[6]
چنانچه قبلا بیان شد، عمل فاعل یا شریک ذاتا دارای وصف مجرمانه و مستقل است و وابسته به هیچ عملدیگری نیست. برخلاف عمل معاون که بعد از عملیات مجرمانه مصداق پیدا میکند و اگر رابطهاش با عمل فاعل و به عاریت گرفتن وصف نامشروع آن نبود، مجازاتی به خاطر آن داده نمیشد. به معنای دیگر طبق قانون،وقتی فاعل برای مجازاتش نیازی به وجود معاون ندارد، پس قانونا وجود معاون تنها با فاعل متصور است.2[7]بنابراین معاون، شریک تبعی و وابسته درجرم نامیده می شود.3
